બૈગા આદિજાતિઃ જંગલને બચાવવા માટે આ જાતિએ વૃક્ષોને બનાવ્યા ભાઈ-બહેન, MP ની આ જાતિની રસપ્રદ છે કહાની…
To save the forest, this caste made the trees siblings
બૈગા એ મધ્યપ્રદેશની એક આદિજાતિ છે. તે રાજ્યના ડિંડોરી જિલ્લામાં જોવા મળે છે અને તેની ગણતરી સંવેદનશીલ આદિવાસી જૂથમાં થાય છે. પોંડી ગામમાં સ્થાયી થયેલી આ જાતિની આ એક માત્ર વિશેષતા નથી. તે જંગલોને બચાવવા અને આત્મનિર્ભર બનવા માટેના અનોખા અભિયાન માટે પણ વિશ્વભરમાં જાણીતું છે, જે ઘણા વર્ષો પહેલા શરૂ થયું હતું. ચાલો જાણીએ આ ખાસ જનજાતિ અને તેના અનોખા અભિયાન વિશે…
આ આત્મનિર્ભર જનજાતિના જંગલને બચાવવાનું અભિયાન વર્ષ 2006માં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તેની શરૂઆત ઉજિયારો બાઈ કેવટિયા દ્વારા કરવામાં આવી હતી, જે 4 થી વર્ગની ડ્રોપ આઉટ મહિલા છે. જ્યારે તે પાણી બચાવવાના ઈરાદા સાથે અહીં આવી ત્યારે તેણે એનજીઓ સાથે તેની શરૂઆત કરી હતી, પણ તેના ધ્યેયમાં અવરોધો હતા, જેનું મુખ્ય કારણ જંગલો કાપવાનું અથવા તેમનું ધીમે ધીમે ઘટાડો હતું.
પછી તેણે બૈગા જનજાતિ સાથે મળીને જંગલ બચાવવાનું અભિયાન શરૂ કર્યું. ઉજિયારો બાઈ માટે આ સરળ ન હતું, પહેલા તેમના પતિએ તેનો વિરોધ કર્યો કારણ કે તેઓ ઈચ્છતા હતા કે તેઓ પરિવાર અને બાળકો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે, પણ તેણે માત્ર તેના પતિને સમજાવ્યા જ નહીં પણ ગામના અન્ય લોકોને વૃક્ષો વાવીને તેને બચાવવા માટે પણ પ્રેરિત કર્યા.
જંગલને બચાવવા માટે 3 કડક નિયમો બનાવવામાં આવ્યા. પહેલો લીલા વૃક્ષો ન કાપો, બીજો, બહારના લોકોને વૃક્ષો કાપતા અટકાવો અને ત્રીજો કે બને તેટલી વહેલી તકે જંગલમાં લાગેલી આગ બંધ કરો. તેનાથી એક ડગલું આગળ વધીને તેણે વૃક્ષો સાથે રક્ષાબંધનની ઉજવણી કરવાનું શરૂ કર્યું. આ રીતે વૃક્ષો તેના ભાઈ-બહેન બની ગયા અને તેનું રક્ષણ કરવું તેની ફરજ હતી.
તેમના પ્રયાસોનું જ પરિણામ છે કે આ જિલ્લાના લગભગ 1500 એકરમાં ગાઢ જંગલ વિકસ્યું છે. આ તેમને ફળો અને શાકભાજી આપે છે અને તે ઘણા વન્યજીવોનું ઘર પણ છે. ડિંડોરી જિલ્લાની રાષ્ટ્રીય મહિલા, બાળ અને યુવા વિકાસ સંસ્થાનો પણ આમાં મોટો હાથ છે. તેની જૈવવિવિધતા વિશે વાત કરીએ તો તેમાં 43 પ્રકારના પાંદડાવાળા શાકભાજી, 13 પ્રકારના મશરૂમ, 18 પ્રકારના કંદના છોડ, 24 પ્રકારના ફળો, 26 પ્રકારની વનસ્પતિઓ અને અન્ય વન્યજીવોનો સમાવેશ થાય છે.
ભોજનની સાથે તેમના પાણીની પણ વ્યવસ્થા કરી છે. વૃક્ષોના કારણે બંધ થયેલા બે ધોધને પણ પુનઃજીવિત કરવામાં આવ્યા છે. એકંદરે બૈગા જાતિના લોકો સ્વાવલંબી બન્યા છે. એટલું જ નહીં, તેમણે આવનારી પેઢી એટલે કે બાળકોને જંગલ બચાવવા માટે જાગૃત કર્યા છે અને બાળકોને જંગલમાં મળતી દરેક વસ્તુ ખાવાથી પશુ-પક્ષીઓ વિશે પણ જાણકારી આપી છે.બૈગા જાતિના પ્રયાસોથી જો દેશના અન્ય ભાગોમાં પણ જંગલો બચાવવાની ઝુંબેશ શરૂ કરવામાં આવે તો આપણો દેશ પહેલા કરતા હરિયાળો અને કુદરતી સંપદાથી ભરપૂર બની શકે છે.